6. De verzoekingen van Antonius Abt

‘Moet je zien, allemaal monsters op vissen en in bootjes,’ zegt Suzanna, terwijl ze naar het schilderij turen. Op het middenpaneel zien ze mensen met varkenskoppen en zonder hoofd en duivelachtige beesten. Op de achtergrond staat een stad in brand. ‘Kijk daar, die monnik links, die door de lucht vliegt op de buik van een pad. Dat moet Antonius zijn. Een duivel valt hem aan. Raar hoor, hij zit ook op zijn knieën in het midden voor die halve toren, naast die dame met dat schaaltje, tegenover dat hoofd met beentjes. En bij die naakte vrouw rechts, in die holle boomstam rechts, zit hij op een muurtje. Daar kijkt hij naar een tafel met naakte mensen als poten. Begrijp jij er iets van?’ vraagt Suzanna.
‘Nee,’ zegt Kornelis, ‘maar Jeroen Bosch kan in ieder geval nog beter fantaseren dan jij.’

Een luidruchtig groepje toeristen met een gids verdringt zich voor het schilderij. Met een air alsof het hele museum van hem is, steekt de gids, in een soort steenkolenengels en op schoolmeesterachtige toon, zijn verhaal af. Kornelis en Suzanna gaan tussen het groepje staan en luisteren mee naar wat hij vertelt.
‘We staan hier bij de verzoekingen van de Heilige Antonius Abt, een meesterwerk uit 1505 van Jeronimus Bosch. Jeronimus, of Jeroen, Bosch leefde van 1450 tot 1516 in de Nederlandse stad Den Bosch. Verder weten we bijna niets van hem.’
‘Nou,’ fluistert Kornelis tegen Suzanna, ‘híj weet verder niets van hem, maar er is wel degelijk meer van Jeroen Bosch bekend dan alleen zijn naam, de stad en de jaren waarin hij leefde.’
Suus geeft hem een duw. ‘Stil nou, ik wil dit horen.’
Kornelis haalt zijn schouders op. ‘Dan niet, just saying.’

‘De Heilige Antonius werd vaak afgebeeld met vuur. Vandaar dat u hier een brandende stad ziet. Vuur was destijds natuurlijk hèt symbool van de hel, maar in de middeleeuwen werd ook tot Sint-Antonius gebeden om genezing van het Sint-Antoniusvuur. Die gevreesde ziekte werd veroorzaakt door het eten van roggebrood dat besmet was met moederkoorn en begon altijd met hallucinaties en vlagen van krankzinnigheid. En omdat zijn schilderijen zo angstaanjagend hallucinatoir zijn, vermoeden sommige geleerden dat Bosch zelf ook aan die ziekte geleden heeft. Bij deze ziekte werd het vlees op de botten van de van de zieken zwart en ging rotten. Vaak moesten vingers, handen en soms zelfs armen, benen en geslachtsdelen geamputeerd worden. Daarom schilderde Bosch hier op het middenpaneel een geamputeerde voet. En dat voert ons naar de iconografie van het schilderij, de betekenis van de beeldtaal die Bosch gebruikt.’

De gids loopt tussen de toeristen door naar het schilderij en draait zich dan om naar zijn publiek. Theatraal heft hij een vinger. Kornelis schiet in de lach. ‘Jemig, kan het nóg dramatischer?’
‘Dit schilderij geeft ons een waarschuwing mee, die nog even actueel is als in de middeleeuwen. Het thema van deze triptiek is de mens die ten onder gaat aan zijn verleidingen. Wij zijn allemaal zotten en narren op weg naar de folteringen van de hel. En Bosch zegt hier: wees verstandig, neem een voorbeeld aan de zelfbeheersing van Antonius. De duivel probeert hem op verschillende manieren te verleiden en dat lukt hem niet. Maar onthoud dat die duivel ook in jou zit. Hij is de mateloze begeerte die je soms voelt voor dingen of voor mensen. En natuurlijk kun je het risico nemen om je te laten gaan, maar de afloop zou wel eens fataal kunnen zijn.’

Jeroen Bosch – De verzoeking van de Heilige Antonius (ca. 1450-1516).  Bron: Wiki Commons

(de uitleg gaat verder in ‘omgekeerde trechters en mosselschelpen’)

HET AVONTUUR ZIT IN JEZELF, is een reisfeuilleton, langs de afgrond van de liefde, in vier delen. Dit is aflevering 6 van deel 2 (Het volle leven). Andere afleveringen van deel 2 staan hieronder (de gekleurde zijn al aanklikbaar, de zwarte nog niet).

Portela Airport  – Avenida Palace – Casa Alentejo – Het bos met de oren en de ogen – Middeleeuwse porno en achterlijke folklore – De verzoekingen van Antonius abt – Omgekeerde trechters en mosselschelpen – De balzaal – Santa Justa Elevator – Welkom aan boord/18 – De bar/18 – Eerst vergelijken, dan pas kiezen – Een kille tocht/18
N.B. Enkele afleveringen van deel 2 zijn gemarkeerd met 18+. Het wachtwoord dat je daarvoor nodig hebt, kun hier opvragen.

Deel I nog niet gelezen? Klik hier: Paradijs Avonturenreizen